Ikona słowo to pochodzi z εἰκών, eikón, obraz – słowem tym określamy obraz sakralny. Ikona przedstawia postaci świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne.
Ikona jest to charakterystyczny obraz dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i grekokatolickiego. Pierwowzorem ikon były prawdopodobnie, portrety grobowe z Fajum lub wczesnochrześcijańskie malarstwo katakumbowe. Ikona wywodzi się zatem z malarstwa portretowego.
Dokumenty Soboru nicejskiego II z 787 roku wspominają, że tradycja wykonywania ikon istniała od czasów apostolskich. Według tradycji autorem pierwszych ikon był Łukasz Ewangelista.
W okresie kształtowania się sztuki chrześcijańskiej słowem „ikona” określano na chrześcijańskim Wschodzie, w krajach pozostających pod wpływami Bizancjum wszystkie przedstawienia Chrystusa, Matki Bożej, aniołów, świętych i scen historycznych z Pisma Świętego niezależnie od tego w jakiej technice były wykonane. O tym fakcie większość niestety zapomina i ikona dzisiaj bardziej jest z przedstawieniami pisanymi na głównie deskach.
Pierwsze informacje natomiast o istnieniu ikon Chrystusa, Marii, Świętego Piotra i Pawła oraz innych świętych znaleźć można w pismach z IV wieku.
Przedmiotem kultu ikony stały się już w V w. świadczą o tym pisma Świętego Augustyna. Po raz pierwszy o pokłonie przed ikoną wspomina Hypatiusz z Efezu w połowie VI w. Przekazy z drugiej połowy VI wieku mówią o cudach dokonywanych przez ikony. Były to zawsze ikony-portrety przenośne.
Malarstwo ikonowe rozwijało się w Bizancjum. Niestety nie zachowało się wiele ikon z tego okresu. Wszystko za sprawą ikonoklazmu.
Cesarz Leon III Izauryjczyk, panujący w latach 717 do 741, w roku 726 nakazał usunąć obraz Chrystusa, który znajdował się nad drzwiami pałacu cesarskiego, zastępując go zwykłym krzyżem. Dało to początek ikonoklazmowi. Zakazał też czczenia ikon Chrystusa, Marii i świętych i nakazał zniszczenie istniejących wizerunków.
Na czele ruchu przeciw niszczeniu portretów stał Święty Jan z Damaszku. Syn Leona III kontynuował politykę ojca co przyczniło się do licznego zniszczenia wielu ikon.
Dopiero Sobór nicejski II w roku 787 zezwolił ponownie na kult obrazów, zakazując surowo handlowania nimi. Uzasadnienie doktrynalne było następujące: skoro Chrystus się wcielił, wolno przedstawiać fizyczną postać Syna Bożego i malować wizerunki świętych.
Kolejny cesarz Leon V (cesarz od 813 do 820), natychmiast po objęciu tronu, wprowadził drugi ikonoklazm i to bardziej rygorystyczny od poprzedniego. Jego polityka była kontynuowana przez Michała II i Teofila. Po śmierci Teofila, żona Teodora, proklamowała 11 marca 843 roku, podczas uroczystości w Hagia Sophia, powrót do czczenia Boga przez obrazy. Warunkiem tego miało było być nie potępianie Teofila przez kościół.
Od tego czasu, na pamiątkę zwycięstwa nad ikonoklazmem, pierwsza niedziela wielkiego postu jest czczona przez cerkwie prawosławne jako święto Triumfu Prawosławia – Triumfu Ortodoksji. To zwycięstwo nad niebezpieczną herezją ikonoklazmu w końcu VIII wieku.
Przeciwnicy ikon twierdzili, że wierni oddają cześć desce i farbie. Jednakże Ojcowie Cerkwi, w tym i autor dzisiejszej Liturgii – św. Bazyli Wielki – bronili ikon, wyjaśniając, że to tak jak z portretami naszych bliskich: trzymając je, z miłością i szacunkiem odnosimy się do osób, a nie do materiału, na którym zostały one uwiecznione. Tak samo jest ze świętymi na ikonach. Stąd ogłoszono tryumf prawowiernej wiary.
W Europie Zachodniej biskupi katoliccy w Galii również otwarcie sprzeciwiali się kultowi podobizn i obrazów. Szczególnie pod rządami Karolingów. W następstwie synodu frankfurckiego (794r.) zwołanego przez Karola Wielkiego, potępione zostały zarówno ikonodulia, jak i ikonoklazm. Podkreślono edukacyjną wartość wizerunków, jednocześnie zakazując ich czci. Ludwik I Pobożny ustanowił w 817 arcybiskupem Turynu swojego zaufanego teologa Klaudiusza. Zwalczał on adorację obrazów, ale także wyrażał w swych dziełach typowo protestanckie poglądy. Ikonoklazm na Zachodzie ustał dopiero około X wieku, kiedy rządy objęli władcy całkowicie poddani papieżowi.
Najstarsze nielicznie zachowane ikony pochodzą z VI wieku z klasztoru św. Katarzyny na Synaju. Najbardziej reprezentatywne dla tego okresu są zwłaszcza trzy dzieła przedstawiające: Św. Piotra, Chrystusa Pantokratora oraz Marię z aniołami i ze świętymi Teodorem i Jerzym.
W czasach nowożytnych pojęciem tym zaczęto nazywać tylko obrazy przenośne malowane, rzeźbione, wykonane w emalii lub mozaice, niezwiązane z architekturą.
Dzisiaj za najwybitniejszego twórcę ikon w kręgach ikonopisarzy uważany jest Andriej Rublow. Ikony przypisuje się też wyłącznie do wiary prawosławnej. Nic bardziej mylnego. W Rosji jedynie w szczególny sposób udało się zachować kult ikony. Zajmuje ona zaszczytne miejsce w cerkwi.
W kościele katolickim również spotykamy ikony, jest ich z pewnością o wiele mniej. Większość malowideł kościelnych to malarstwo olejne. Ta technika na zachodzie przeżywała ogromny rozkwit i dzięki temu właśnie zdominowała wystrój kościelnych murów.
technika tempery jajowej i pigmentów suchych 